Vinna íslendingar of mikið?

Eftir Guðmund D. Haraldsson og Smára McCarthy:

Árið 1980 vann hver vinnandi maður á íslandi að meðaltali um 1.800 stundir á ári. Árið 2009 var þessi tala óbreytt og hafði haldist óbreytt allan þann tíma; óbreytt í tæp 30 ár. Áratugina frá 1950 hafði vinnan minnkað allnokkuð, en hætti að minnka árið 1980[1]. Ísland er nú í þeirri stöðu að hér vinnur fólk mest af öllum norðurlöndunum og meira en íbúar flestra evrópuríkja[2].

Ísland er líka í þeirri vafasömu stöðu meðal OECD-landanna að landsframleiðsla er hér mikil á hvern íbúa – en fyrir hverja unna vinnustund er hún í lægri kantinum[3]. Á þessu kunna að vera ýmsar skýringar. Ein af þeim gæti hreinlega legið í því að vinnudagurinn sé of langur, fólk nái ekki að hvílast nóg vegna mikillar vinnu[4].

Getur hreinlega verið að íslendingar vinni of mikið? Svo teljum við vera. Fleira en léleg framleiðni á klukkustund og fjöldi vinnustunda styður það. Íbúar margra landa kvarta undan því að þeir séu oft of þreyttir til að sinna heimilisstörfunum, þegar þeir koma heim úr vinnu. Ísland trónir að þessu leyti á toppnum miðað við norðurlöndin og hér kvarta hlutfallslega fleiri en íbúar margra evrópulanda undan þessu. Um 40% íslendinga segjast jafnframt vilja vinna minna og vilja margir (um 40-50%) eyða meiri tíma með fjölskyldu og vinum[5].

Einhverjir gætu talið að þetta hafi breyst í kjölfar samdráttar í efnahagslífinu. Það má vera, en breytingarnar eru trúlega litlar. Ástæðan er sú að vinnudagur þeirra sem héldu vinnunni hefur lítið breyst – þeir sem hafa vinnu vinna álíka lengi og áður[6]. Höfum líka í huga að langir vinnudagar hafa tíðkast hér lengi, samanber að fólk vinnur í dag álíka margar stundir árið 1980[7]. Langur vinnudagur hefur lifað af margar hagsveiflur.

Framangreint teljum við góð rök fyrir því að geri eigi það sem vélvæðingin átti upprunalega að gera: Stytta vinnudaginn. Já, það er hægt, þrátt fyrir erfiðleika í atvinnulífinu. Verði vinnudagurinn styttur, er einsýnt að fleiri muni fá vinnu; sú vinna sem þarf að vinna minnkar ekki, og þarf því að ráða fleiri til að vinna hana. Framleiðni mun líklegast ekki minnka, jafnvel mun hún aukast. Rannsóknir erlendis frá sýna að langir vinnudagar (eins og tíðkast á íslandi) stuðla að minnkaðri framleiðni[8]. Með því að stytta vinnutímann, eykst framleiðnin.

Stytting vinnudagins í sex stundir[9] er raunhæft markmið. Með því móti myndi atvinnuleysi minnka, álag og ofþreyta myndi minnka, en framleiðnin myndi haldast svipuð. Stéttarfélögin, sem hafa lítt látið í sér heyra undanfarin ár, þurfa að berjast öll sem eitt fyrir styttingu vinnudagsins. Ástandið í samfélaginu er kjörið tækifæri til einmitt breyta fyrirkomulagi vinnunnar. En í kjarasamningum þarf að semja um styttri vinnudag og búa svo um að vinnudagurinn styttist hjá þeim sem svo vilja[10]. Viljinn er klárlega fyrir hendi.

Er þetta hægt strax? Já, en full áhrif munu koma í ljós eftir nokkurn tíma. Hafa aðrar þjóðir gert þetta? Já – t.d. er ekki langt síðan almennur vinnudagur í þýskalandi var styttur. Almennur vinnudagur í Bandaríkjunum hefur einnig nokkrum sinnum verið styttur[11]. Stytting vinnudagsins er ekkert nýtt, slíkt hefur margoft verið gert. Slíkar ráðstafanir eru mögulegar og virka; sagan sýnir það.

Höldum áfram þar sem frá var horfið árið 1980 og minnkum vinnuna. Lífið er til að lifa, ekki bara vinna.

———————
[1]: Total Economy Database. Gagnabanki sem geymir upplýsingar um ýmsar hagstærðir. http://www.conference-board.org/
[2]: Total Economy Database.
[3]: Kolbeinn H. Stefánsson, 2008. Samspil vinnu og heimilis. Álag og árekstrar. Rannsóknarmiðstöð um þjóðmál, Félagsvísindastofnun Haśkóla Íslands.
[4]: T.d. er línulegt samband milli framleiðslu á klukkutíma og vinnustunda íbúa landsins á ári. Því fleiri vinnustundir á ári, því minni framleiðsla á klukkustund. Sjá nánar í grein Þorvaldar Gylfasonar í Skírni 2007: Evrópa: minni vinna, meiri vöxtur.
[5]: Kolbeinn H. Stefánsson, 2008.
[6]: Hagstofa íslands, 2010. Hagtíðindi, laun, tekjur og vinnumarkaður: Vinnumarkaður 1991-2009.
[7]: Total Economy Database.
[8]: The Overworked American eftir Juliet B. Schor, 1990. Basic books. Sjá einnig Working long hours: a review of the evidence (2003). The institute for employment studies.
[9]: Þessi tala er ekki háheilög. En hafa ber í huga að stytting t.d. í sjö stundir myndi trúlega ekki nægja – atvinnurekendur myndu trúlega taka á sig aukna yfirvinnu og borga kostnaðinn sem af því myndi hljótast. Með því að stytta vinnudaginn í sex stundir ætti þetta síður að gerast.
[10]: Sjá t.d. hugmyndir um hvernig það er mögulegt í bókinni The Overworked American eftir Juliet B. Schor.
[11]: The Overworked American.